มะคำดีควาย เป็นสมุนไพรที่มีประโยชน์เเละสรรพคุณอย่างน่าอัศจรรย์

[ำพ]

Advertisement

[/b]
มะคำดีควาย
ชื่อสมุนไพร มะคำดีควาย
ชื่ออื่นๆ/ชื่อท้องถิ่น ลูกประคำดีความ(ทั่วๆไป,ภาคกลาง),มะซัก,ส้มป่อยเทศ(ภาคเหนือ),มะซัก(ภาคใต้),ชะแซ,ซะเหล่าด(กะเหรี่ยง)
ชื่อวิทยาศาสตร์ มะคำดีควายสามารถแบ่งออกเป็น 2 จำพวก คือ Sapindus rarak DC. แล้วก็ Sapindus trifoliatus L.
ชื่อพ้องวิทยาศาสตร์ จำพวก S.rarak DC. เป็น Dittelasma rarak (DC.) Benth. & Hook. f. และประเภท S. trifoliatus L. คือ Sapindus emarginatustus Vahl.
ชื่อสามัญ ชนิด S.rarak DC. คือSoap Nut Tree . และก็ S. trifoliatus L. คือ Soapberry Tree
สกุล SAPINDACEAE
บ้านเกิดมะคำดีควาย
มะคำดีควาย (ทั้ง 2 ประเภท) มีถิ่นกำเนิดในเขตร้อยของภูมิภาคทวีปเอเชียใต้และก็เอเซียอาคเนย์ ตัวอย่างเช่น ในประเทศ อินเดีย(โดยเฉพาะดินแดนอัสลัม),เนปาล,บังคลาเทศ,ประเทศพม่า,ไทย,ลาว,กัมพูชา,มาเลเซีย อินโดนีเซีย ต่อมาได้มีการกระจัดกระจายจำพวกไปในประเทศในทวีปเอเชียอื่นๆยกตัวอย่างเช่น ไต้หวัน,จีน,ประเทศปากีสถาน ฯลฯ สำหรับในประเทศไทยสามารถพบได้ทั่วทุกภูมิภาคของประเทศโดยพบได้บ่อยในป่าเบญจพรรณ และก็ป่าดงดิบแล้งที่มีความสูงตั้งแต่ 150-1600 เมตรจากระดับน้ำทะเล
ลักษณะทั่วไปมะคำดีควาย
มะคำดีความ(ประเภท S.rarak DC.) จัดเป็นไม้ยืนต้นขนาดกึ่งกลาง ลำต้น ความสูงราว 5-10 เมตร มีลักษณะเปลือกเป็นสีน้ำตาลอมเทา ค่อนข้างเรียบ มีเหย้ามีเรือนยอดเป็นทรงพุ่มไม้แน่นหนา
ใบ ออกเป็นช่อ เรียงสลับกัน ช่อใบมีใบย่อยราว 5-9 คู่ ใบย่อยมีลักษณะรูปหอก โคนใบสอบเข้าพบกัน ปลายใบเรียวแหลม ใบกว้างประมาณ 0.6 -1.2 นิ้ว ยาวราว 2.5- 4 นิ้ว ใบมีสีเขียวเข้มราวกับใบทองหลาง
ดอกออกเป็นช่อ ตามปลายกิ่ง มีลักษณะดอกขนาดเล็ก สีขาวนวล หรือสีเหลืองอ่อน ดอกมีกลีบรองกลีบดอกไม้ขนาดเล็ก ประมาณ 4 กลีบ โคนกลีบเชื่อมชิดกัน มีกลีบดอกโดยประมาณ 5 กลีบ กลีบข้างนอกมีขนสั้น สีน้ำตาลปนแดง ขึ้นเล็กน้อย มีเกสรตัวผู้กึ่งกลางดอก ราวๆ 10 อัน
ผลมีลักษณะค่อนข้างจะกลม สีเขียวเมื่ออ่อน สีเหลืองฉ่ำเมื่อสุก รวมทั้งมีสีน้ำตาล จนกระทั่งดำเป็นลำดับเมื่อแก่แล้วก็แห้ง เปลือกมีลักษณะแข็ง ด้านในมีเม็ด ผลหนึ่งมี 1 เมล็ดแค่นั้น ออกผลหลาบผลเป็นพวง ขนาดผลเส้นผ่านศูนย์กลาง ราวๆ 0.6 นิ้ว
ส่วนมะคำดีควาย (จำพวก Sapindus trifoliatus L.) จัดเป็นไม้ยืนต้นขนาดกึ่งกลาง เช่นกันมีเรือนยอดของต้นหนาทึบ ลำต้นมักคดงอ มีความสูงของต้นประมาณ 10-30 เมตร เปลือกลำต้นเป็นสีน้ำตาลอ่อน แตกเป็นร่องลึกตามแนวยาว ยอดอ่อนแล้วก็กิ่งอ่อนมีขนสีน้ำตาล
ใบเป็นใบประกอบแบบขนนกออกเรียงสลับกัน ในช่อหนึ่งจะมีใบย่อยอยู่ราว 2-4 ใบ ลักษณะของใบย่อยเป็นรูปรีแกมรูปขอบขนาน ปลายใบมน โคนใบมน ส่วนขอบใบเรียบ ใบมีขนาดกว้างประมาณ 5-7 ซม.และก็ยาวราวๆ 10-14 เซนติเมตร แผ่นใบเรียบเป็นสีเขียว
ดอกออกดอกเป็นช่อขนาดใหญ่ โดยจะออกบริเวณปลายกิ่ง ดอกเป็นแบบแยกเพศแต่อยู่บนต้นเดียวกัน ลักษณะของดอกเป็นดอกเล็กสีขาวนวลหรือเป็นสีเหลืองอ่อนๆในหนึ่งดอกจะมีกลีบรองดอกขนาดเล็กราว 4 กลีบ โคนกลีบเชื่อมติดกัน แล้วก็มีกลีบโดยประมาณ 5 กลีบ กลีบข้างนอกมีขนสั้นๆสีน้ำตาลปนแดงขึ้นกระจาย ส่วนบริเวณกึ่งกลางดอกมีเกสรเพศผู้อยู่ 10 ก้าน
ผลออกรวมกันเป็นพวง มีลักษณะค่อนข้างจะกลม มีขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางโดยประมาณ 1.5-2 ซม. ผลสดสีเขียว ผิวผลเรียบหรืออาจมีรอยย่นที่ผลบ้างน้อย เปลือกผลเมื่อแก่จะเป็นสีน้ำตาลเข้มแทบดำ ผลมีพู 3 พู และชอบฝ่อไป 1-2 พู เนื้อในผลมีลักษณะเหนียว ใส เป็นสีน้ำตาล รวมทั้งมีรสหวาน ด้านในผลมีเม็ด 1 เม็ด เมล็ดมีลักษณะกลมสีดำเป็นเงา เป็นเมล็ดที่มีเปลือกแข็ง
การขยายพันธุ์มะคำดีควาย
มะคำดีควายสามารถแพร่พันธุ์ได้โดยการใช้เม็ด โดยใช้เม็ดแก่แช่น้ำราวๆ 1-2 คืน ก่อนนำไปเพาะเพื่อให้ผลิออกได้เร็วขึ้น แล้วจึงนำไปเพาะในกระบะเพาะหรือถุงเพาะชำ แล้วหลังจากนั้นให้น้ำทุกๆวันจนถึงเริ่มแตกออก และเมื่อต้นกล้าโตและมีความสูงราว 30 ซม. ก็เลยนำไปปลูกลงหลุมในพื้นที่ที่ต้องการ หรือบางทีก็อาจจะใช้เมล็ดที่แช่น้ำแล้วไปหยอดลงหลุมที่จะต้องปลูกเลยก็ได้
ส่วนประกอบทางเคมี ทั้ง 2 ประเภท พบสาร hederagenin Quercetin, Quercetin -3 - a - A- arabofuranoside, ß - Sitosterol, Emarginatoside, O - Methyl-Saponin, Sapindus – Saponin
สรรพคุณมะคำดีควาย
ในอดีตกาลชาวไทยตามชนบทใช้ประโยชน์จาก อาทิเช่น นำผลมาใช้เป็นสารชำระล้างแทนสบู่เพื่อชำระล้างร่างกาย สระผม หรือใช้ประโยชน์ซักผ้า หรือใช้ทำความสะอาดสิ่งของต่างๆนำเมล็ดที่มีลักษณะกลมแล้วก็แข็ง มีสีน้ำตาลดำ ไปใช้ร้อยทำเป็นลูกประคำ หรือเครื่องรางของขลังต่างๆและก็ยังมีการนำผลของมาใช้เพื่อสำหรับการเบื่อปลา และใช้เป็นยาฆ่าแมลงต่างๆ
ในส่วนของการนำมาใช้เป็นยาสมุนไพรนั้นตามตำรายาไทยบอกว่า มะคำดีควาย[/i]ทั้งยัง 2 ประเภท (S.rarak DC. และก็ S.trifolialus L.) สามารถนำมาใช้เป็นยาสมุนไพรแทนกันได้เพราะให้คุณประโยชน์ทางยาแบบเดียวกัน เป็น ผลแก่ แก้ไข้ ดับพิษร้อนด้านใน ดับพิษทุกอย่าง แก้ไข้แก้เลือด แก้หอบเนื่องจากว่าปอดชื้น ปอดบวม แก้หวัด คัดจมูก แก้รอยดำ แก้โรคผิวหนัง รักษาสิว แก้พิษตานซาง แก้เสมหะสุมฝีอันยุ่ยพัง แก้จุดรอยดำ บำรุงน้ำดี หรือใช้ผสมในตำรับยาร่วมกับสมุนไพรอื่นๆรักษาโรคตัวร้อนนอนไม่หลับ นอนสะดุ้งผวา แก้สลบ แก้พิษ ฝึกหัด เปล่งปลั่ง แก้ฝีเกลื่อน แก้ปากยุ่ย แก้สารพัดสารพันพิษ สรพัดกาฬ แก้ไข้จับเซื่องซึม แก้ร้อนในอยากดื่มน้ำ แก้สารพัดไข้ทั้งผอง แก้ชันนะตุ(โรคผิวหนังพุพองบนศีรษะเด็ก) แก้เชื้อรา แก้รังแค ใช้บำรุงรักษาผมให้ดกดำ ยากำจัดเหา ฆ่าเชื้อโรครา รังแคบนหนังหัว ใบ แก้พิษรอยดำ ดับพิษรอยดำ แก้ทุราวาส ราก แก้ริดสีดวงมองคร่อ แก้หืดรากผสมในตำรับยาร่วมกับสมุนไพรอื่น ใช้แก้โรคฝีในท้อง ต้น แก้ลมคลื่นไส้ แก้พิษไข้ แก้พิษร้อน แก้ฝีอักเสบ แก้ฝีหัวคว่ำ แก้กษัย รูปแบบ/ขนาดการใช้
รักษาชันตุ ใช้ผล 4-5 ผล แกะมัวแต่เนื้อ ต้มกับน้ำราว 1 ถ้วย ใช้น้ำทาที่ศีรษะที่เป็นชันตุๆวันละ 2 ครั้ง ตอนเช้า เย็น หรือใช้เนื้อ 1 ผล ตีกับน้ำที่สะอาดจนเป็นฟอง ใช้สระผมที่เป็นชันเหม็นตุวันละ 1 ครั้ง กระทั่งจะหาย
รักษาผิวหนังพุพอง น้ำเหลืองเสีย ใช้ผล 10-15 ผล ต้มกับน้ำพอสมควร นำเฉพาะน้ำมาชำระล้าง หรือแช่รอบๆที่เป็นแผลนาน 5 นาที ทั้งยังตอนเวลาเช้าและเย็น
ใช้เม็ดสดหรือแห้งเอามาตำให้ ละเอียด ใช้พอกหรือเอามาละลายน้ำล้างแผล แก้โรคผิวหนัง ใช้ผลที่แห้งนำมาคั่วให้เกรียม จาก นั้นใช้ปรุงเป็นยาดับพิษได้ทุกหมวดหมู่ แก้กาฬภายใน แก้ไข้ แก้โรคหืด หอบ แก้โรคผิวหนัง รวมทั้งแก้เสลดสุมฝีที่เปื่อยพัง
การศึกษาทางเภสัชวิทยา
จำพวก S.rarak DC. ฤทธิ์ต้านทานเชื้อรา สารสกัดจากผลไม่ระบุตัวทำละลาย และสารสกัดน้ำจากผล มีฤทธิ์ต่อต้านเชื้อราที่ก่อให้เกิดโรคผิวหนัง, Candida albicans และก็ Cryptococcus neoformans ด้วยแนวทางทดสอบแบบ agar disc diffusion แต่มีฤทธิ์ต้านเชื้อดังที่กล่าวผ่านมาแล้วต่ำกว่ายา ketoconazole (1, 2) สารสกัดน้ำจากเปลือกผลที่ทำให้แห้งด้วยวิธีแช่แข็ง แล้วผสมลงในแชมพู ความเข้มข้น 5 มิลลิกรัม/มิลลิลิตร ทำให้เส้นผมสะอาดแล้วก็อาการคันหัวน้อยลง
ชนิด S.trifolialusL. ฤทธิ์ต้านเชื้อรา สารสกัดซาโปนินจากผลมะคำดีควายมีฤทธิ์ต่อต้านเชื้อรา dermatophytes คือ Epidermophyton floccosum, Microsporum gypseum รวมทั้งTrichophyton mentagrophytes ค่าความเข้มข้นต่ำสุดซึ่งสามารถยับยั้งการเติบโตของเชื้อรา (MIC) เท่ากับ 250 มคก./ล. และก็ยังมีการทดลองของซาโปนินจากสารสกัดต้านทานเชื้อรา T. mentagrophytes รวมทั้ง E. floccosum ที่ค่าความเข้มข้นต่ำสุดซึ่งสามารถยับยั้งการเติบโตของเชื้อรา (MIC) เท่ากับ 25 มก./ล. แล้วก็ต้านเชื้อรา M. gypseum ที่ค่าความเข้มข้นต่ำสุดที่สามารถยับยั้งการเจริญเติบโตของเชื้อรา (MIC) เท่ากับ 50 มก./ล. มีการทดสอบทางคลินิกโดยใช้สารสกัดเอทานอล (70%) ทาข้างนอก ขนาด 2% ในคน มีฤทธิ์ต่อต้านเชื้อรา
ฤทธิ์ลดการอักเสบ มีการทดลองทางคลินิกโดยใช้น้ำสกัดฉีดเข้าท้องของคน พบว่ามีฤทธิ์ลดการอักเสบได้
ฤทธิ์แก้ปวด สารสกัดเอทานอลและน้ำ ในอัตราส่วน 1:1 กรอกเข้าทางกระเพาะอาหารของหนูถีบจักร พบว่าไม่มีฤทธิ์แก้ปวด
การเล่าเรียนทางพิษวิทยา
การทดลองความเป็นพิษพบว่า เมื่อฉีดสารสกัดด้วยเอทานอลแล้วก็น้ำ (1:1) เข้าช่องท้องหนูถีบจักร ขนาดที่ทำให้สัตว์ทดสอบตายครึ่งหนึ่ง (LD50)เป็น 17.8 มก./กก. ส่วนอีกการทดสอบพบว่าขนาดที่ทำให้สัตว์ทดลองตายครึ่งหนึ่ง (LD50)มีค่ามากยิ่งกว่า 1 กรัม/กิโลกรัม
ขึ้นรถเคมีในผลประคำดีควายที่เป็นพิษ เป็น saponin, emerginatonede และก็ o-methyl-saponin มีรสเฝื่อนฝาด ขม รวมทั้งกลิ่นแรง โดยจะออกฤทธิ์ทำลายเม็ดเลือดแดงได้ หากเป็นผงแห้ง ถ้าเข้าทางจมูกจะมีการระคายเยื่อบุจมูก
[/b]
คำแนะนำ/ข้อควรระวัง
สำหรับการใช้ผลมแล้วก็ใช้ชโลมผมเพื่อแก้ชันนะตุ ไม่สมควรทาไว้นานเกินกว่าไปและพึงระวังอย่าให้เข้าตาเพราะอาจทำให้แสบตาและก็ทำให้ตาอักเสบได้และไม่ควรที่จะใช้บ่อยหรือใช้ในจำนวนที่มากกระทั่งเหลือเกิน
เมื่อใช้น้ำต้มผลมะคำดีควาย[/i]ทาผมแล้วควรล้างออกให้หมด เพราะว่าอาจจะเป็นผลให้ผมตกได้
ไม่สมควรกินผลด้วยเหตุว่า จะทำให้กำเนิดอาการอ้วกคลื่นไส้ มีอาการท้องเสีย เคืองต่อระบบทางเดินอาหารได้
ถ้าหากผงของซึ่งมีสารซาโปนินเข้าทางจมูก จะทำให้เกิดอาการระคายแล้วก็ทำให้จาม ถ้าหากฉีดเข้าเส้นโลหิตจะทำให้เม็ดเลือดแดงแตก
เอกสารอ้างอิง
หนังสือสมุนไพรในอุทยานแห่งชาติภาคเหนือ.  “มะคำดีควาย”.  (พญ.เพ็ญนภา ทรัพย์เจริญ).  หน้า 151.
 ฐานข้อมูลสมุนไพรที่มีการใช้ในผู้ติดเชื้อและผู้ป่วยเอดส์.สำนักงานข้อมูลสมุนไพรคณะเภสัชศาสตร์มหาวิทยาลัยมหิดล
หนังสือสมุนไพรในอุทยานแห่งชาติภาคเหนือ.  “มะคำดีควาย”.  (พญ.เพ็ญนภา ทรัพย์เจริญ).  หน้า 151.
หนังสือสมุนไพรสวนสิรีรุกขชาติ.  (คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล).  “มะคำดีควาย Soapberry”.  หน้า 183.
หนังสือพจนานุกรมสมุนไพรไทย, ฉบับพิมพ์ครั้งที่ 5.  “ประคำดีควาย”.  (ดร.วิทย์ เที่ยงบูรณธรรม).  หน้า 445-446.
.ฐานข้อมูลเครื่องยา คณะเภสัชศาสตร์อุบลราชธานี(ออนไลน์)
ประคำดีควาย.กลุ่มยาลดไข้ ลดความร้อน.สรรพคุณสมุนไพร 200 ชนิด.โครงการอนุรักษ์พันธุ์กรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯสยามบรมราชกุมารี(ออนไลน์)
ประคำดีควาย(Soapberry) สรรพคุณและพิษประคำดีควาย.พืชเกษตรดอทคอม.เว็บเพื่อพืชเกษตรไทย(ออนไลน์)

Tags : ขายมะคำดีควาย