Advertisement
[/b]
คณาเภสัช[/size][/b]
สำหรับเพื่อการประกอบยาหรือปรุงยานั้น แพทย์ผู้ปรุงยาจำเป็นต้องรู้จักวัตถุต่างๆที่จะเอามาปรุงเป็นยา ในทางมุมต่างๆและแนวทางการปรุงยา (การปรุงยา) เป็นปฐม โดยธรรมดาแพทย์ปรุงยาจำเป็นต้องรู้จักหลักใหญ่ๆ๔ ประการ อย่างเช่น เภสัชวัตถุ รู้จักตัวยา เป็นวัตถุธาตุนานาจำพวกที่จะประยุกต์ใช้ประกอบเป็นยาสำหรับแก้โรค ทั้งพฤกษวัตถุ สัตววัตถุ และก็ธาตุวัตถุสรรพคุณเภสัช รู้จักสรรพคุณแล้วก็โทษของวัตถุธาตุที่จะนำมาใช้ปรุงเป็นยาตลอดจนเครื่องยาต่างๆที่ใช้หลายครั้งในยาไทย แบ่งประเภทและชนิดตามรส
คณาเภสัช รู้จักพิกัดยา คือ ยาหลายสิ่งหลายอย่างที่มีชื่อแตกต่าง รวมเรียกเป็นชื่อเดียวกัน การปรุงยา รู้จักแนวทางการปรุงยาหรือการประกอบยาตามแบบตำราเรียนโบราณ เภสัชวัตถุ เภสัชวัตถุอันหมายถึงวัตถุธาตุนานาจำพวกที่จะนำมาใช้เป็นยาบำบัดโรคนั้น โบราณแบ่งประเภทและชนิดตามที่มาที่ไปของวัตถุที่ประยุกต์ใช้เป็นยาได้ ๓ ชนิดใหญ่ๆคือ
๑.ต้นไม้วัตถุ ได้แก่ชนิดพฤกษชาตินานาชนิด ทั้งประเภทต้น ประเภทเถาหรือเครือ
คณาเภสัช จำพวกหัว ชนิดผัก ชนิดต้นหญ้า ประเภทพืชพิเศษ (เห็ดและพืชชั้นต่ำอื่นๆ)
๒.สัตววัตถุ ดังเช่นสัตว์นานาประเภท ทั้งๆที่ทั้งตัวหรือเพียงลางส่วน ประยุกต์ใช้เป็นเครื่องยา ไม่ว่าจะเป็นสัตว์น้ำ สัตว์บก หรือสัตว์อากาศ
๓.ธาตุวัตถุ เป็นต้นว่าแร่ธาตุต่างๆที่ประยุกต์ใช้เป็นเครื่องยา ทั้งๆที่เกิดขึ้นเองโดยธรรมชาติหรือประสมขึ้น โบราณว่าสรรพวัตถุอันมีอยู่ในโลกนี้ล้วนเกิดขึ้นได้เพราะมีสาเหตุเนื่องมาจากธาตุทั้งยัง ๔ ย่อมใช้เป็นยาบำบัดโรคได้ทั้งหมด แม้กระนั้นจะมีคุณประโยชน์มากมายน้อยกว่ากันเช่นไร ขึ้นกับจำพวกของวัตถุนั้นๆแพทย์ผู้ปรุงยาต้องรู้จักเภสัชวัตถุในเนื้อหา ๕ ประการ เป็นรู้จักรูปยา รู้จักสียา รู้จักกลิ่นยา รู้จักรสยา แล้วก็รู้จักชื่อยานี้ จึงจะสามารถนำเอาเครื่องยาที่ถูกต้องตามที่กำหนดไว้ภายในตำรับยา มาปรุงเป็นยาซึ่งสามารถแก้โรคนั้นนั้นๆได้
[/b]
คุณประโยชน์เภสัช สรรพคุณ
คณาเภสัชหมายคือสรรพคุณทางยา ของเภสัชวัตถุดังกล่าวมาแล้วข้างต้น แต่ว่าจำเป็นที่จะต้องรู้รสอย่างก่อนจะรู้สรรพคุณยา ด้วยเหตุว่ารสยาจะแสดงสรรพคุณยา เมื่อรู้จักยาแล้ว ก็เลยจะรู้จักคุณประโยชน์ยานั้นอปิ้งกว้างๆได้ ในเรื่องรสยานี้โบราณแบ่งรสยาวออกเป็น ๓ รส ตั้งเป็นประธานก่อนเป็น
๑.รสเย็น ประจำหน้าร้อน (คิมหันตฤดู) แก้ในกองเตโช สมุฏฐาน ดับพิษร้อนถอนพิษไข้ต่างๆเพราะเหตุว่าไข้ตัวร้อนจัดเกิดในฤดูร้อน อย่างเช่น อย่าที่ปรุงด้วยเกสรดอกไม้ (ที่ไม่ร้อน) รากไม้ต่างๆ(ที่ไม่ร้อน) เขาสัตว์ต่างๆเขี้ยวสัตว์ต่างๆรวมทั้งของที่เผาหรือสุ่มให้เป็นถ่าน ฯลฯ
๒.รสร้อน ประจำฤดูฝน (วสันตฤดู) เบื่อแก้ในกองวาโยสมุฏฐาน แก้ลมต่างๆเป็นส่วนมาก ทำให้แน่นท้อง จุกเสียด แล้วก็แก้ลมในกองธาตุทุพพลภาพ เพราะโรคลม โดยส่วนมาก เกิดในฤดูฝน ได้แก่ ยาที่ปรุงผสมด้วยเบญจกุล ตรีกฏุก ฝึกหัดคุณ ขิง ข่า หัสคุณทั้งคู่ ดองดึง ใบกระเพรา เป็นต้น
๓.รสอ่อนโยน ประจำฤดูหนาว (เหมันตฤดู) แก้ในกองอาโป สมุฏฐาน ระงับเสมหะ แก้โลหิตทุพพลภาพ ดังเช่น ยาที่ปรุงหวังด้วยโกษฐ์อีกทั้ง ๕ เทียนอีกทั้ง ๕ กฤษณา กระลำพัก ชลูด อบเชย ขอนดอก ฯลฯ เมื่อปรุงเป็นยาแล้วจะได้ยารสสุขุม ดังเช่นว่า ยาหอม
