Advertisement
ถิ่นกำเนิดสะค้าน สะค้านพบได้ในทุกภาคของประเทศไทย ที่มีสภาพป่าดิบชื้น โดยพืชสกุลพริกไทยส่วนใหญ่แล้วมีแหล่งที่สำรวจพบอยู่ในเขตร้อนชื้น จากการสำรวจความหลากหลายในประเทศไทยจนถึงปัจจุบันซึ่งรวบรวมไว้ใน “หนังสือพืชสกุลพริกไทยในประเทศไทย” พืชสกุลพริกไทยในประเทศไทยทั้งสิ้น 42 ประเภท และอีก 1 ตัวอย่าง ที่ยังไม่ สามารถ ระบุ ประเภท ได้
ลักษณะทั่วไปของสะค้าน ไม้เถาเลื้อย ลำต้นอวบอ้วนขนาดใหญ่ ทุกส่วนเกลี้ยง รูปทรงและขนาดของใบพบได้หลากหลาย เนื้อใบเหนียวและหนามาก ใบบนลำต้นมีขนาดเล็กกว่ามาก ส่วนใหญ่แผ่นใบรูปสามเหลี่ยมแคบโดยเรียวไปทางปลายใบ หรือรูปไข่แคบ ฐานใบเว้าลึกพูมน สมมาตรหรือไม่สมมาตร ปลายใบแหลม ใบบนกิ่งแผ่นใบรูปรี ฐานใบเว้ารูปหัวใจ ปลายใบแหลมหรือเรียวแหลม แผ่นใบทั้งสองแบบขนาด 5-11.5 x 8-22 ซม. เส้นใบมี ปริมาณ 9 เส้น มี 3 คู่ออกจากฐานใบ เส้นอื่นๆ ออกจากเส้นกลางใบเหนือฐานใบ 2-3 ซม. ช่อดอกเพศผู้ห้อยลง ขนาด 0.1-0.2 x 5-8 ซม. ก้านช่อดอกยาว 0.5-0.8 ซม. ใบประดับมีก้าน เกสรเพศผู้ 4 อัน ช่อผลยาว 2-18 เซนติเมตร ผลกลม เส้นผ่าศูนย์กลาง 0.3-0.6 เซนติเมตร เมื่อแก่มีสีเขียวแกมเหลือง เมื่อสุกมีสีแดง ก้านผลยาว 0.5-0.6 ซม.
ชื่อพื้นเมือง : ตะค้านเล็ก ตะค้านหยวก
ภาพลายเส้น Piper ribesioides ใบบนลำต้น (ก) ใบบนกิ่งและช่อดอก (ข) ช่อดอกเพศผู้ เกสรเพศผู้และใบประดับ (ค) ใบบนกิ่งและช่อผล (ง)การขยายพันธุ์ของสะค้านสะค้านเป็นพันธุ์ไม้ป่า ขึ้นได้ดีในดินร่วนซุย ระบายน้ำดี มีแสงรำไร ชอบเกาะตามต้นไม้ขนาดใหญ่ จึงไม้ ชอบ นำมาเพาะพันธุ์ เพราะมักจะตายง่าย แต่มีรายงานว่า เริ่มมีการพยายามนำมาขยายพันธุ์อีกครั้งโดยการ เพาะ เมล็ด
องค์ประกอบทางเคมี Piperine+)-3,7-dimethyl-3-hydroxy-4-( P-coumaryloxy)-1,6-octadiene, beta-sitosterol, lignans (-)-hinokinin and (-)-cubebin, methyl piperate, methyl 2 E,4 E,6 E-7-phenyl-2,4,6-heptatrienoate, N-isobutyl-2 E,4 E-dace-2,4-dienamide, palmitic acid, stearic acid
สรรพคุณของสะค้าน เครือ ใช้ประกอบอาหารช่วยเพิ่มรสเผ็ด เช่นใส่แกงหน่อ แกงขนุน(ม้ง) เนื้อไม้ ซอยใส่ลาบ ใส่แกง(กะเหรี่ยงแดง) ลำต้น ใช้ใส่แกง ช่วยให้มีกลิ่นหอม(ขมุ) ลำต้น ใช้เป็นเครื่องเทศปรุงอาหารเพิ่มรสเผ็ด(เมี่ยน) ลำต้น ใช้เป็นส่วนประกอบในอาหาร ช่วยดับกลิ่นคาว(ไทลื้อ) เครือแก่ สับเป็นแว่นเล็กๆ แล้วนำไปเป็นส่วนประกอบในอาหาร เช่น แกงปลี, ใบอ่อน นำไปแกงขนุน มีกลิ่นหอม(คนเมือง) แก้ลมอัมพฤกษ์ แก้ลมในทรวงอก ขับลมในทรวงอก ขับลมในลำไส้ บำรุงกำลัง แก้ไข้ แก้หืด แก้จุดเสียด รักษา ธาตุ ใช้เป็นยาแก้ลมในกองเสมหะโลหิต (ใบ) ดอกมีรสเผ็ดร้อน มี สรรพคุณ เป็นยาแก้ลมอัมพฤกษ์ ลมปัตคาดที่เกิดจากพิษพรรดึก (ดอก) ผลมีรสร้อนเล็กน้อย ใช้เป็นยาแก้ลมแน่นในทรวงอก (ผล)
สะค้านหรือเถาสะค้านเป็นเครื่องยาไทย สรรพคุณ หนึ่ง โบราณจัดไว้เป็นตัวยาประจำธาตุลม ตำรา ประโยชน์ ยาโบราณว่าสะค้านมีรสเผ็ดร้อน แก้ลมอันบังเกิดในกองธาตุและกอง สมุฏฐาน ใช้ขับลมในลำไส้ แก้จุดเสียด แก้ธาตุพิการ บำรุงธาตุทำให้ผายเรอ เบื่ออาหาร มือเท้าเย็น ปากแห้ง คอแห้ง คลื่นเหียนอาเจียนจนถึงขั้นหายใจขัด เครื่องยานี้จัดอยู่ในพิกัดยาที่เรียกว่า “เบญจกูล” เป็นตัวยาในตำรับยาสามัญประจำบ้านแผนโบราณหลายขนาน พบในบัญชียาหลักแห่งชาติ พ.ศ.2549 2 ตำรับ ได้แก่ ยาหอมนวโกฐ และยาประสะกานพลู
